Czym jest niegodność dziedziczenia?

Nie każdy spadkobierca, który jest powołany do dziedziczenia na mocy ustawy lub testamentu, będzie dopuszczony do spadku. Co do zasady prawo spadkowe chroni wszystkich spadkobierców, jednak ustawodawca w przepisach Kodeksu Cywilnego wprowadził instytucję niegodności dziedziczenia. Spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia. 

W tym artykule przeczytasz:

• Czym jest niegodność dziedziczenia i jakie są jej przyczyny?
• Kto może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia?
• Jak stwierdza się niegodność dziedziczenia i kto ma do tego legitymację?

• Jakie skutki uznania za niegodnego?
• Przebaczenie spadkodawcy – jaki ma skutek?

Czym jest niegodność dziedziczenia i jakie są jej przyczyny?

Niegodność dziedziczenia została wyrażona w art. 928 kodeksu cywilnego i zakłada wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia, jeśli przemawiają za tym względy etyczne. Celem instytucji niegodności dziedziczenia jest niedopuszczenie do sytuacji, w której spadkobierca zachowujący się względem spadkodawcy w sposób naganny, miałaby możliwość dziedziczenia po nim spadku. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy – o tym, czy zaszły przesłanki popełnienia przestępstwa decydują przepisy prawa karnego, sąd cywilny natomiast stwierdza czy było ono „ciężkie”. Z pojęciem popełnienia ciężkiego przestępstwa względem spadkodawcy, w tym przypadku tożsame będzie: usiłowanie popełnienia tego przestępstwa, podżeganie czy pomocnictwo.
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności – jest to sytuacja, w której spadkobierca narusza swobodę testowania. Testament, który został sporządzony z naruszeniem tej swobody, jest nieważny i nie wywołuje skutków prawnych. 
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego – takie zachowanie spadkobiercy oddziałuje na pozostałe osoby, które zostały powołane do spadku i stanowi przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów. 

Kto może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia?

Niegodnego dziedziczenia może być uznany spadkobierca, bez względu na to, czy został powołany do dziedziczenia na mocy ustawy, czy testamentu, a także zapisobierca zwykły oraz zapisobierca windykacyjny. Za niegodnego dziedziczenia może być również uznana osoba uprawniona do zachowku. 

Jak stwierdza się niegodność dziedziczenia i kto ma do tego legitymację?

Wystąpić z powództwem do sądu o stwierdzenie niegodności dziedziczenia spadkobiercy, może każda osoba mająca w tym interes. Mogą to być inni spadkobiercy, osoby bliskie spadkodawcy czy osoby, które wątpiłyby w miejsce spadkobiercy uznanego za niegodnego. Legitymację do złożenia powództwa ma także prokurator w sytuacji, gdy według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Roszczenie prokuratora nie jest objęte żadnym terminem, należy jednak pamiętać, że roszczenie pozostałych osób jest ograniczone terminem. Zgodnie z art. 929 KC „Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.” Skuteczne złożenie powództwa powoduje rozpoczęcie postępowania przed sądem. Ciężar dowodu w procesie o niegodność dziedziczenia spoczywa na osobie, która żąda uznania spadkobiercy za niegodnego. Powód powinien wykazać, że zaistniała przynajmniej jedna przesłanka uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Niegodność dziedziczenia może uznać tylko sąd, wydając odpowiednie orzeczenie. W przeciwieństwie do roszczenia o stwierdzanie nabycia spadku, niegodności dziedziczenia nie można stwierdzić przed notariuszem. 

Jakie skutki uznania za niegodnego?

Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia skutkuje tym, że taki spadkobierca jest wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. W przypadku dziedziczenia ustawowego w miejsce spadkobiercy uznanego za niegodnego wchodzą spadkobiercy powołani do dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności. Z kolei w przypadku dziedziczenia testamentowego można powołać do dziedziczenia spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą, a jeśli powołanych w testamencie było kilku spadkobierców, to część dziedziczona przez spadkobiercę niegodnego przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów. 

Przebaczenie spadkodawcy – jaki ma skutek?

Zgodnie z art. 930 §1 spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Aby przebaczenie było skuteczne, spadkodawca musi działać z dostatecznym rozeznaniem, nie musi mieć za to zdolności do czynności prawnych. Przebaczenie skutkuje tym, że spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, a co za tym idzie, nie można wyłączyć go od dziedziczenia spadku. Przebaczenie nie ma określonej formy, może być więc wyrażone pisemnie lub ustnie. Ważne by z zachowania spadkodawcy jasno wynikało, że puszcza w niepamięć doznanej krzywdy.